Participatie-spagaat: zorg voor de ander of broodroof?

Afgelopen woensdag 2 juli 2014 vond in de Weerd in Arnhem een tweede participatiedebat plaats. Zorgbelang was met de andere partners uit ‘in de Weerd’ medeorganisator van dit debat. In het debat stond de rol van met name de vrijwilligers die participeren centraal: wat vinden zij van belang, wat hebben zij nodig om te kunnen participeren?

Veel voorbeelden van hoe in Arnhem mensen vanuit hun eigen kracht een vrijwillige bijdrage aan de samenleving leveren, kwamen onder de perfecte leiding van Angelique Krüger aan bod. Zo waren er voorbeelden op het gebied van wijkbeheer (o.a. groen) of zorg en ondersteuning van anderen. De kern van de vraag van de vele vrijwilligers was eigenlijk simpel: Maak vrijwilligerswerk aantrekkelijk en laat het aansluiten bij de wensen en mogelijkheden van mensen:
– Sluit aan bij de kwaliteiten van mensen zelf en ontwikkel die verder zodat mensen vooruit komen, bijvoorbeeld om op termijn weer een baan te kunnen vinden.
– Geef mensen de ruimte en ondersteun (bijvoorbeeld als gemeente of als instelling) met hulpmiddelen en een beetje geld. Zo weigerde de gemeente schoppen ter beschikking te stellen (‘schept precedenten’) voor boomonderhoud. Uiteraard zegde de wethouder toe dit probleem snel op te lossen.
– Neem belemmeringen weg in regeltjes zoals het UWV of gemeenten die hanteren. Zo weigert het UWV toestemming voor vrijwilligerswerk bij RTV Arnhem, want dat werk zou ook door een betaalde medewerker gedaan kunnen worden (als RTV Arnhem geld daarvoor zou hebben…. u begrijpt het al).

Al deze positieve ervaringen riepen bij een aantal aanwezigen ook vragen op: kan of moet al dit vrijwilligerswerk niet gedaan worden door betaalde krachten? Zo werden vrijwillige klussendiensten gezien als een bedreiging van kleine aannemers of klussenbedrijven en werden zorgende hulp van buren of vrijwilligers voor ouderen gezien als een bedreiging van betaalde thuiszorg. Als je er op deze manier naar kijkt, dan komen we met elkaar in een soort van ‘participatie-spagaat‘: wat de een met veel energie en goede wil doet voor de ander, berooft weer een ander van zijn brood. Maar is dit wel zo?

Mij verwondert deze vraag toch wel een beetje: mij heeft nog nooit iemand van broodroof beschuldigd als ik mijn eigen fiets repareer of bij mijn ouders een klusje opknap. Ik heb in mijn leven heel wat huizen van vrienden en familie geschilderd, inboedels verhuisd of het een en ander gerepareerd. Bouwmarkten hebben aan mij een goede klant. Mag ik dat nu niet meer doen omdat ik daarmee een vriend met een klussenbedrijf van zijn broodwinning beroof?
Ik geloof heilig in een samenleving waar mensen veel voor elkaar doen. Alles verplicht betaald laten doen kan gewoon weg niet werken zolang niet iedereen voldoende geld heeft om aan al zijn of haar levensbehoeften te voldoen. En nog los van het hebben van geld: zelfredzaamheid en zorg voor elkaar op velerlei terreinen, is toch ook de basis waarop een samenleving drijft.

Daarnaast heeft vrijwilligerswerk in een aantal gevallen een belangrijke extra component die bij professioneel werk vaak niet aanwezig is: een aantal vrijwilligers heeft een ervaringsdeskundigheid die effectiever kan zijn dan professionele kennis. Soms is het gewoonweg vanuit de kwaliteit van de zorg voor anderen noodzakelijk deze vrijwilliger ervaringsdeskundigheid te organiseren. In een aantal gevallen wordt het zelf steeds gebruikelijker deze ervaringsdeskundigen ook professioneel te gaan betalen voor hun ‘onbetaalbare’ inzet, omdat deze zeer effectief kan zijn.

Naar mijn mening is er altijd een natuurlijk moment waarop vrijwillige inzet over gaat in professionele ondersteuning (op welk vlak dan ook). Wanneer de ondersteuning qua omvang te groot wordt; wanneer continuïteit noodzakelijk is maar niet meer door vrijwilligerswerk gegarandeerd kan worden; of wanneer kwaliteiten noodzakelijk zijn die niet door een vrijwilliger geleverd kunnen worden. Op enig moment is het gewoon niet meer mogelijk alle problemen volledig vrijwillig op te lossen. Hoewel Nederland met Noorwegen en de VS behoort tot de landen waarin het meeste aan vrijwilligerswerk en mantelzorg wordt gedaan, is hieraan ook een grens. En voor elke situatie en elke vrijwilliger ligt deze grens weer anders: de ene vrijwilliger kan meer dan de andere of heeft meer tijd dan een ander. Maar er is altijd een grens en die hoef je niet met regels vast te leggen: dat regelt zich vanzelf.

Er is echter wel een situatie waarin de overheid grenzen kan overtreden door georganiseerd vrijwilligerswerk ‘op te rekken’ op zo’n manier dat het initiatief niet meer bij mensen zelf ligt. Wanneer de overheid (direct of indirect) ‘vrijwilligerswerk’ grootschalig gaat organiseren met bijvoorbeeld een uitkering als vaste financiering, dan heeft dat weinig meer met de vrijwillige kracht vanuit de samenleving te maken.
Er is dus niets mis met het ruimte geven aan vrijwilligers met een uitkering, er is ook niets mis met het prikkelen van mensen met een uitkering om actief te worden, zeker als dat gericht is op arbeidsparticipatie of het verbeteren van het persoonlijk welbevinden van mensen. Maar het grootschalig en door de overheid direct of indirect georganiseerd inzetten van ‘vrijwilligers’ bij het ‘oplossen’ van maatschappelijke problemen, heeft in mijn ogen niets met vrijwillig maatschappelijk initiatief te maken en kan dan tot verdringing van betaald werk leiden. Het lijkt me dus van groot belang dat de overheid haar eigen activiteiten op dit vlak toetst aan de vraag waar het initiatief ligt bij burgers of bij de overheid. In dat laatste geval dient de overheid zich natuurlijk terug te trekken en het initiatief aan anderen over te laten. Op die manier kunnen we met elkaar heel eenvoudig een ‘participatie-spagaat’ vermijden!

APR
2014 16

Acute zorg, Participatie, Ziekenhuiszorg

Betrekken patiënten en bewoners bij acute zorg Oost?

Donderdag 10 april j.l. ben ik als bestuurder van Zorgbelang Gelderland in gesprek gegaan met een aantal bestuurders van Gelderse ziekenhuizen over de ontwikkelingen in de acute zorg. Naar verwachting komt zorverzekeraar Menzis rond juni 2014 met een aangepast plan voor de acute zorg in deze regio. Tot nu toe is er geen enkele betrokkenheid van patiënten en bewoners. Daar moet verandering in komen vindt Zorgbelang.

De bestuurders en andere vertegenwoordigers van de betrokken ziekenhuizen spraken hun waardering uit voor de agendering door Zorgbelang Gelderland van het thema betrokkenheid van patiënten en bewoners bij de ontwikkelingen in de acute zorg. Ze zijn ook bereid alle informatie die zij hebben, met ons te delen. Zorgbelang kan dan samen met cliëntenraden, patiëntenverenigingen en bewoners een visie ontwikkelen op wat in de acute zorg regio Oost Nederland moet gebeuren. Dat kan dan tegen de plannen van Zorgverzekeraar Menzis worden afgezet.

Als Zorgbelang hadden we ingezet op een meer pro-actieve actie ingezet: wij willen graag een gezamenlijk visie ontwikkelen op de vraag hoe de actute zorg van de toekomst in deze regio er uit zou moeten zien. Wij denken dat er nog wel het een en ander verbetert kan worden (zoals goede informatie, uniforme triage, betere overdracht en betere nazorg). Ook vragen we ons af of er geen efficiëncy winst te behalen valt als zo’n 55 % van de patiënten niet acuut lijkt te zijn (landelijke cijfers). Vooralsnog is een gezamenlijke visie tussen alle partijen samen met patiënten nog een stap te ver.

De volgende stap die we nu gaan zetten is dat we een concreet voorstel maken hoe we patiënten (en hun organisaties, cliëntenraden) en bewoners gaan betrekken bij het maken van een visie vanuit ons eigen perspectief: wat vinden wij goede acute zorg in de regio Oost, die zo’n beetje loopt van Winterswijk tot Rivierenland en van Nijmegen tot aan de lijn Doetinchem, Arnhem, Ede (www.azo.nl). We willen via gesprekken en het bestuderen van stukken in beeld brengen wat de huidige situatie precies is, waar de knelpunten liggen en waar het volgens ons beter kan. Daarna willen we met patiënten (en -organisaties) en bewoners in gesprek over welke knelpunten zij ervaren en welke verwachtingen zij hebben ten aanzien van de actute zorg in hun regio.

Een spannende vraag voor ons wordt: krijgen we de mogelijkheden om bewoners en patiënten bij dit voor hen belangrijke vraagstuk te betrekken? Daarvoor hebben we de medewerking van alle partijen nodig. We zullen ons plan over enkele weken voorleggen aan de Gelderse ziekenhuizen in de regio Oost en aan Menzis als zorgverzekeraar. Dan zullen we ervaren of de daadwerkelijk beleden wens om patiënten en bewoners bij deze belangrijke ontwikkeling in het Nederlandse zorglandschap te betrekken, ook werkelijk hun steun krijgt.

Wordt vervolgd….

FEB
2014 19

Participatie, Transities in de zorg

Participatiewet als kans of bedreiging?

Twee weken geleden was ik druk met twee grote participatie-evenementen: de opening van het ZON participatiehuis in Nunspeet waar Zorgbelang Gelderland samen met de Inclusief groep het initiatief toe genomen heeft, en een verkiezingsdebat over de Arnhemse participatienota.

Het debat over de Arnhemse participatienota (samen met de partners In de Weerd georganiseerd) was heel druk bezocht. Alle Arnhemse politieke partijen hielden een kort pitch en gingen daarna met de zaal in debat. Ook 2 cliënten vertelden kort hun ervaringen. De emoties liepen hoog op, want de participatienota raakt de aanwezigen diep in hun persoonlijk leven. Velen zijn bang gedwongen te worden tot iets wat ze niet aankunnen. Anderen zien vooral het gebrek aan enige vorm van arbeid (deels door de oplopende bezuinigingen) als grootste probleem.

Iedereen is het er over eens dat participatie een belangrijk deel is van het leven van iedereen. Alleen wil je als mens zelf vorm geven aan je leven en je wilt jezelf niet daartoe door een ander laten dwingen. Daar staat tegenover dat veel mensen ook wel vinden dat eenzaam en geïsoleerd thuis zitten, vaak geen echte vrije keuze is en vaak geen prettig leven. Het ondersteunen van mensen om zelf een zinvolle betrokkenheid met anderen vorm te geven, kan dan helpen, zolang mensen niet gedwongen worden iets te doen wat ze niet willen.

Wat gedwongen arbeid betreft ligt de discussie nog wat ingewikkelder. Niet iedereen is tot alles in staat: er moet sprake zijn van arbeid naar vermogen. Maar wie bepaalt dat vermogen? Voor mij staat voorop dat met name mensen met een beperking, zelf in belangrijke mate moeten kunnen aangeven wat hun mogelijkheden zijn en hoe zij die willen inzetten. Dat is zeker geen vrijblijvende zaak, maar van dwang kan in mijn ogen toch ook geen sprake zijn. Als mensen wel kunnen werken, maar niet willen, is er in mij ogen wel sprake van misbruik van voorzieningen en dan kan gepaste dwang op z’n plaats zijn.
En wat doe je dan als iemand maar beperkte vermogens heeft en niet of maar zeer beperkt kan werken? ‘Veroordeel’ je iemand dan tot het laagste inkomensniveau (de bijstand)? Voorlopig lijkt deze discussie in belangrijke mate beslist door de Tweede Kamer, die besloten heeft de Wajong te behouden voor de huidige deelnemers. Maar wat voor de nieuwe instromers?

Uiteindelijk was iedereen het er over eens dat participatie veel kansen oplevert, maar dat vooral de bezuinigingen die kansen beperken. Als bijvoorbeeld werkgevers, maar ook anderen, meer hun ‘morele’ verantwoordelijkheid zouden nemen, zou de gemeente niet alleen dit probleem hoeven oplossen. Werkgevers houden echter begrijpelijkerwijs niet van regels of verplichtingen op dit gebied. Het wordt dan zaak dat we (werkgevers, vrijwilligersorganisaties e.d.) met elkaar, zonder al die verplichtende en knellende regels, wel werk maken van participatie: mensen met een beperking werk geven of een andere zinvolle plaats. Hier is nog wel een wereld te winnen. Ik hoop dat dit debat in Arnhem aan deze ‘morele’ opdracht een steentje heeft bijgedragen.

In Nunspeet heeft Zorgbelang op het gebied van participatie een initiatief genomen en samen met de Inclusief Groep het ZON participatiehuis opgezet. Dat is een inloop-huiskamer, waar je met begeleiding kunt zoeken naar zinvolle bezigheden: als het kan werk, of ls dat niet kan of niet nodig is, een zinvolle bezigheid die mensen in contact met elkaar brengt. Dit participatiehuis is nodig omdat niet iedereen direct de weg naar zinvolle activiteiten kan vinden. Zeker op dit moment nu werk moeilijk te vinden is. In het Nunspeetse participatiehuis werken heel veel vrijwillige en professionele organisatie samen om voor iedereen die er binnenloopt zo zinvol en leuk mogelijke activiteiten te vinden. Voor Zorgbelang telt dat heel veel mensen, vaak met enige beperking, zo’n zinvolle plek in de samenleving zoeken en die niet makkelijk kunnen vinden. Het ZON participatiehuis helpt hen daarbij. Het aantal mensen dat zich er nu al heeft gemeld, geeft aan dat het huis voldoet aan een behoefte. Nu moeten we er de komende tijd voor zorgen dat deze mensen ook een passende plek in het Nunspeetse gaan krijgen.
Zie voor beelden van de opening van het ZON participatiehuis: